سام ستارزاده
روزنامه‌نگار ورزشی

دنبال‌کردن آوردگاه‌های بزرگ فوتبال جهان، نه‌تنها زمانی ایده‌آل برای لذت‌بردن از رویارویی ستارگان بزرگ فوتبال در مستطیل سبز، بلکه فرصتی بی‌نظیر برای آشنا شدن با سازوکار اقتصادی این ورزش در عصر حاضر است. ما در جام‌جهانی پیش‌رو، ردپای ۲۳ اسپانسر از ۵ قاره را نه‌تنها در پخش زنده بازی‌ها، بلکه در جوایزی نظیر بهترین بازیکن زمین، توپ و دستکش طلایی و بودجه ۷۰۰ میلیون دلاری برای پاداش به تیم‌های حاضر در جام‌جهانی که ۵۰ میلیون آن متعلق به قهرمان تورنمنت است، می‌توانیم ببینیم.
از اواخر دهه ۷۰ میلادی، سرازیر شدن اسپانسرهای گوناگون نظیر شرکت‌های تولید مواد غذایی، ساعت، تنباکو و لوازم فیلمبرداری، موجب افزایش حیرت‌آور توجهات به مسابقات جام‌جهانی شده‌اند؛ به گونه‌ای که برآوردها حاکی از تماشای فینال جام‌جهانی ۲۰۰۶ توسط بیش از ۱۱ درصد مردم جهان بود. نگاه‌کردن به این آمار، ما را به این فکر درباره جایگاه این اسپانسرها در مسابقات داخلی کشورمان فرو می‌برد.
اسپانسرهایی نظیر ایرانسل که لوگوی آنها در مسابقات لیگ برتر به‌وفور دیده می‌شود، از چه جوایزی در انتهای بازی یا فصل حمایت می‌کنند؟ چرا از محل درآمد این اسپانسرها پاداشی برای کسب رتبه‌های بالا در لیگ یا شرکت در آن به تیم‌های لیگ‌برتری اختصاص نمی‌یابد؟ اسپانسرهای لیگ چه میزان درآمدی در اختیار فوتبال ایران می‌گذارند؟ و از هر سؤالی مهم‌تر، چرا معمولاً جامعه فوتبال با پاسخ‌های شفاف چنین سؤال‌هایی مواجه نیست؟
شاید طعنه‌آمیزترین حقیقت در مورد وضعیت اقتصادی فاجعه‌بار فوتبالمان همین موضوع باشد که ما برای تأمین منابع مالی خود قویاً چشم به درآمدی داریم که از طریق حضور در جام‌جهانی نصیبمان می‌شود؛ درآمدی که البته تحریم‌ها می‌توانند مانع رسیدن آن به‌ چرخه فوتبالمان شوند. آنچه نگاه دقیق‌تر به سازوکار اقتصادی جام‌جهانی به ما یادآوری می‌کند، این است که جای ایده‌پردازی اقتصادی در سازمان لیگ و فدراسیون تا چه اندازه خالی است. از عدم ورود اسپانسرهای خارجی به فوتبال ایران که دلایل آن به تحریم محدود نمی‌شود بگذریم. اینکه نزدیک به سه دهه است که برای پیاده‌سازی ساختاری مشابه جهت درآمدزایی از طریق اسپانسرهای داخلی تلاش قابل‌توجهی صورت نمی‌گیرد، عیب بزرگ فوتبال ایران است و عامل شنیدن مکرر این جمله: «دستمزد یک بازیکن یک تیم عربی از کل بودجه باشگاه ما بیشتر است.»
 

برگزاری تورنمنت بزرگ و معظمی همچون جام جهانی، یک فستیوال اقتصادی عظیم است که ترنوبل مالی آن با هیچ پدیده دیگری قابل قیاس نیست. در دنیای امروزه، ایونت‌های بزرگ ورزشی همچون جام‌جهانی و المپیک جنبه ورزشی و رقابتی خود را از دست داده‌اند و بدل به یک بنگاه اقتصادی شده‌اند. بنگاهی با مشارکت غول‌های اقتصادی که در این فستیوال سهیم و شریک هستند و سهم خود را از این سفره رنگین برمی‌دارند.
در جام جهانی 2022 نیز غول‌های بزرگی در قالب اسپانسر با فیفا و برگزارکننده جام که قطر است، همکاری خواهند کرد. این شرکای تجاری در قالب 6+4 در جام 2022 حضور خواهند داشت؛ 6 پارتنر فیفا و 4 اسپانسر رسمی جام جهانی.
در حال حاضر فیفا 6 پارتنر (آدیداس، هیوندای/کیا، کوکاکولا، هواپیمایی قطر، واندا و ویزا) و 4 اسپانسر جام جهانی (هایسنس، مک‌دونالد، بادوایزر و ویوو) دارد.
اسپانسرهای جام جهانی ولی سالیانه بین 8 تا 20 میلیون یورو به فیفا پرداخت می‌کنند. این اسپانسرها تنها در مسابقات جام جهانی و جام کنفدراسیون‌ها می‌توانند تبلیغ کنند.
نکته جالب در میان اسپانسرها نفوذ عجیب و غریب چینی‌هاست. کشوری که به عنوان یکی از هاب‌های اصلی اقتصاد و تجارت جهان در بزرگترین فستیوال ورزشی دنیا سهم قابل توجهی دارند. اگرچه مثل همیشه ابرقدرت دنیا یعنی امریکا در این زمینه هم جایگاه نخست را دارد اما سهم قابل توجه چینی‌ها در اسپانسری این رویداد بزرگ از نقش کلیدی آنها در اقتصاد دنیا خبر می‌دهد.
از میان این 10 اسپانسر جام جهانی، 4 شرکت امریکایی هستند، 3 شرکت چینی‌اند، یک شرکت کره‌ای، یک شرکت آلمانی و یک شرکت قطری.
جالب اینکه فیفا در پرتفوی اسپانسرهای خود همچنان به دنبال پارتنر و اسپانسر است. در سلسله‌ مراتب اسپانسرهای فیفا دو طبقه «پارتنرهای فیفا» و «اسپانسرهای جام جهانی فیفا» تعریف شده‌اند. 6 پارتنر فیفا سالیانه دست‌کم بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون یورو پرداخت می‌کنند. این 6 پارتنر نه تنها در حین جام جهانی، بلکه در سایر رقابت‌های فیفا هم می‌توانند تبلیغ کنند. اما اسپانسرها تنها در جریان جام جهانی و جام کنفدراسیون‌ها حق تبلیغ خواهند داشت.

آدیداس:
 آدیداس یک شرکت آلمانی – چند ملیتی است که مقر آن در ایالت بایرن آلمان قرار دارد. اکثر تولیدات این شرکت در حوزه پوشاک و وسایل ورزشی است. آدیداس معروف‌ترین و پرآوازه‌ترین کمپانی تولید البسه ورزشی محسوب می‌شود که اعتبار جهانی دارد. این شرکت آلمانی از سال‌های دور یکی از شرکای تجاری فیفا در برگزاری جام جهانی است.

کوکاکولا:
کوکاکولا یکی از شناخته‌ شده‌ترین شرکای تجاری فیفا است که در زمینه تولید نوشابه فعالیت دارد و به نوعی محبوب‌ترین نوشیدنی جهان است که در سراسر دنیا شناخته شده. کوکاکولا مانند آدیداس یکی از شرکای ثابت فدراسیون جهانی فوتبال در برگزاری رقابت‌های جام جهانی است. نکته‌ای که در جام جهانی قطر هم ادامه خواهد داشت.

هیوندای:
هیوندای یک شرکت خودروسازی است که مقر آن در شهر سئول کره جنوبی واقع شده. این شرکت کره‌ای که در سالیان اخیر بسیار موفق بوده است پس از تویوتا، فولکس واگن و جنرال موتور به عنوان سومین شرکت خودروسازی در جهان شناخته می‌شود. این شرکت علاوه بر همکاری با فیفا به عنوان اسپانسر باشگاه‌های مختلف فعالیت می‌کند.

قطر ایرویز: هواپیمایی قطر مهم‌ترین شریک فیفا در رقابت‌هایی که زیر نظر این نهاد برگزار می‌شود، است. خطوط هوایی قطر در سال 1992 تأسیس شد و در حال حاضر به بسیاری از کشورهای جهان پرواز مستقیم دارد. یکی از نکات جالب استفاده این شرکت از سوخت‌هایی است که از بنزین و سوخت سفید به دست می‌آید.

ویزا کارت:
 ویزا کارت یک شرکت چندملیتی است که با هدف ارائه تسهیلات برای مبادلات مالی و الکترونیکی در سراسر جهان تأسیس شده است. معاملاتی بین‌المللی در سطح جهان بیشتر توسط کارت‌های اعتباری و نقدی این شرکت انجام می‌شود و به نوعی تضمین کننده هر تجارت بین‌المللی در دنیاست. این نهاد در سال 1958 تأسیس شده است.

گروه واندا:
گروه واندا یک شرکت ساخت و ساز خوشه‌ای چینی است که در زمینه ساخت و ساز، رسانه‌های گروهی، خدمات مالی، صنعت مهمان نوازی و هتلینگ، صنعت ورزش، سرمایه‌گذاری و غیره فعالیت می‌کند. آنها را می‌توان یکی از بزرگترین کمپانی‌های هلدینگ دانست که سال 1988 در شهر دالیان راه‌اندازی شد و در حال حاضر مالک شرکت‌هایی همچون تئاترهای ای‌ام‌سی است.


هایسنس:
هایسنس شرکت دولتی صنایع الکترونیک چین است که در زمینه تولید لوازم خانگی بزرگ، گیرنده‌های دیجیتال، تجهیزات تهویه مطبوع و غیره فعالیت می‌کند. هایسنس در زمینه تولید لوازم الکترونیکی در چین پیش رو است. این کمپانی در سال 1969 تأسیس شد و پس از حضور در جام ملت‌های اروپا 2020 به عنوان اسپانسر جام جهانی در سال 2022 فعالیت می‌کند.

مک دونالد:
مک دونالد بزرگترین رستوران زنجیره‌ای جهان است که با 800/37 شعبه در 119 کشور جهان روزانه به 64 میلیون مشتری سرویس می‌دهد. برگرهای مک دونالد محبوب‌ترین فست دنیا هستند که مشتریان پر و پا قرصی در سراسر دنیا دارند. مک دونالد که در سال 1940 تأسیس شده، به همراه آدیداس و هواپیمایی قطر یکی از قدیمی‌ترین شرکای تجاری فیفا است.

ویوو:
 ویوو یک شرکت فناوری چینی است که طراحی، تولید، توسعه دهنده لوازم جانبی گوشی‌های هوشمند و غیره را تولید می‌کند. این نهاد در سال 2009 تأسیس شد و اگرچه زیر سایه دیگر غول‌های تکنولوژی چین نظیر شیائومی و هوآوی قرار دارد اما برندی محبوب محسوب می‌شود. حضور آنها در قطر به جریان بین‌المللی شدن ویوو کمک شایانی خواهد کرد.

بادوایزر:
 بادوایزر یک شرکت تولید نوشیدنی‌های الکلی امریکا می‌باشد که توسط یک آلمانی در امریکا پایه‌گذاری شده ‌است. داستان بادوایزر و شرکت سازنده آن به میانه قرن ۱۹ بازمی‌گردد. گروهی از مهاجران آلمانی که به‌خاطر مشکلات سیاسی به ایالات متحده و منطقه سینت لوئیس مهاجرت کرده بودند، بادوایزر را پایه‌گذاری کردند. بادوایزر مهم‌ترین نوشیدنی امریکاست و به عنوان اسپانسر جام جهانی فعالیت خواهد کرد.








 

فرخ حسابی
روزنامه‌نگار ورزشی
حضور اسپانسرهای قدرتمند و ثروتمند در جام جهانی پدیده‌ای جدید نیست بلکه هر روز ابعاد آن نسبت به قبل بیشتر می‌شود. حضور همین اسپانسرها به فیفا ثروتی نجومی در حد یک دولت بزرگ داده است و به واسطه این ثروت، قدرت این نهاد فوتبالی نیز هر روز بیشتر از قبل می‌شود.
در واقع فیفا خود، از لیگ‌های بزرگی مثل انگلیس و ایتالیا الگوبرداری کرد و در جذب اسپانسرها به جایی رسید که حالا از همه آنها پیش است و سود سرشاری را از برگزاری تورنمنت‌های مختلف کسب می‌کند و البته درآمد خوبی را نیز نصیب فدراسیون‌های زیرمجموعه خود می‌کند. سهم فوتبال ایران از تورنمنتی مثل جام جهانی اما فقط کسب درآمد از طریق پولی است که فیفا به تیم‌های صعودکننده پرداخت می‌کند، در حالی که با جذب اسپانسرهای قدرتمند، ایران هم می‌تواند مثل بقیه تیم‌های این تورنمنت در بزرگترین آوردگاه فوتبالی به درآمدی رویایی برسد. اما اینجا همه چیز برعکس است و از مواردی مثل البسه تیم ملی و فروش کالاهای مخصوص طرفداری نه تنها پولی نصیب فوتبال ایران نمی‌شود بلکه حتی هزینه‌ای برای فدراسیون نیز به حساب می‌آید. شرایط به گونه‌ای است که پرداخت نکردن پول برای تأمین البسه تیم ملی و به دست آوردن رایگان آن، تبدیل به یک موفقیت برای مسئولان فدراسیون (در اکثر ادوار فوتبال ایران) شده است. عقب بودن از قافله ثروت و قدرت، ضعفی است که به نظر نمی‌رسد عزمی برای رفع آن وجود داشته باشد.

هومن جعفری
روزنامه‌نگار ورزشی
بحث درآمدزایی در جام جهانی و خالی ماندن همیشگی جیب ما ایرانی‌ها از میلیاردها دلار درآمد این مسابقات، نکته جدید یا عجیبی نیست. قصه ساده‌تر از این حرف‌هاست. فوتبالی که موفق شده پر تماشاگرترین لیگ غرب آسیا را به ورشکسته‌ترین لیگ قاره سبز تبدیل کند، اگر از جام جهانی به اندازه هزار دلار درآمدزایی نکند هم نباید تعجب کنیم. جام جهانی اقیانوس است اما ما نه شنا بلدیم و نه عرضه ماهیگیری داریم. ما مسافر چاق و تنبلی هستیم که تمام لذتش در دید زدن مسافران دیگر خلاصه شده! به همین دلیل است که ما به حداقل‌ها اکتفا می‌کنیم. اسپانسری که به ما چند میلیون دلار پرداخت کند تا روی پیراهن ایران قرار بگیرد و دست‌کم برای سه بازی برای چند صد میلیون بیننده پخش مستقیم، به چشم بیاید را بی‌خیال شده‌ایم. بلیت‌فروشی‌ها که هیچ! ما عرضه بلیت‌فروشی بازی قشقایی شیراز و فجر سپاسی را نداریم. پرطرفدارترین تیم‌های ما فقیرترین و بدهکارترین تیم‌های ما هستند. تبلیغات جانبی هم که هیچ! جشنواره‌های موسیقی و فرصت‌های تجاری چطور؟ صفر! یک غرفه می‌گیریم، یک مقدار چیزهای سیاسی بی‌ربط به ورزش را با پرچم ایران می‌بریم آنجا و بعد تعجب می‌کنیم که چرا بقیه دنیا از همین کارها پول در می‌آورند و ما نه! جشنواره موسیقی بزرگ خیابانی؟ فن سنتر و فروش محصولات؟ تلاش برای درآمدزایی از طریق فروش هر کالا یا محصول یا خدماتی؟ به خودمان توهین نکنیم. دنبال طرح یکماهه و دو ماهه و سه ماهه برای جام جهانی نباشید. جام جهانی پلان همیشگی می‌خواهد. ما نداریم. شتر مرد، حاجی خلاص!