فرخ حسابی
خبرنگار ورزشی
برخی از بازی‌ها به خاطر کیفیت بالا یا روحیه ورزشکاری خود در یادها باقی می‌مانند، در حالی که برخی دیگر مترادف با جنگ و جدل و بازی ناجوانمردانه هستند.
اگر یک چیز وجود داشته باشد که جام جهانی آن را تضمین می‌کند، آن یک درام هیجان‌انگیز است. این تورنمنت هرگز بدون تنش نیست، این موضوع با توجه به اینکه ما در مورد اوج فوتبال حرفه‌ای صحبت می‌کنیم، اصلاً تعجب‌آور نیست. هیجان فوتبال هرگز و در هیچ تورنمنتی به اندازه جام جهانی بالا نیست.
با این حال، بعضی از بازی‌ها گاهی به‌دلیل کیفیت بالا و گاهی شاید حتی بابت بدنام بودنشان و گاهی هر دو، از بقیه بازی‌ها بالاتر بوده‌اند و برای همیشه در خاطرات جام جهانی و کتاب فوتبال باقی مانده‌اند.
 
برزیل 1-2 اروگوئه | 1950
نلسون رودریگز نمایشنامه‌نویس افسانه‌ای برزیلی با خشم گفت: «هر کشوری فاجعه ملی غیرقابل جبران خود را دارد، چیزی شبیه هیروشیما. فاجعه ما، هیروشیمای ما، شکست مقابل اروگوئه در سال 1950 بود.»
این یک بیانیه توهین‌آمیز هذل‌آمیز بود، اما بینشی از تأثیر «ماراکانازو» («ضربه ماراکانا») را بر روان ملی مردم برزیل ارائه می‌دهد.
برزیلی‌ها کاملاً مطمئن بودند که سلسائو در زمین خود جام جهانی را می‌برد. یک آهنگ مخصوص جشن قهرمانی آماده شده بود، یک روزنامه سلسائو را در صبح روز مسابقه با اروگوئه «قهرمان جهان» اعلام کرد، مسابقه‌ای که عملاً فینال بود، با توجه به اینکه تنها آبی‌ها می‌توانستند با پیروزی در آخرین بازی از جام جهانی 1950 که شبیه مینی‌لیگ برگزار شد از برزیل پیشی بگیرند.
برزیل که سال قبل در کوپا امریکا 5-1 اروگوئه را شکست داده بود، برای اولین بار تنها به یک تساوی نیاز داشت و در دقیقه 47 توسط فریاکا پیش افتاد. با این حال، خوان آلبرتو شیافینو در نیمه دوم بازی را به تساوی کشاند تا اینکه آلچدس گیجیا تلخ‌ترین گل در تاریخ فوتبال برزیل را برای قهرمانی اروگوئه در جام جهانی به ثمر رساند. در آن روز حدود دویست و بیست هزار نفر در ماراکانا حضور داشتند و با این حال، در پایان بازی، فقط فریادهای شادی بازیکنان تیم پیروز شنیده می‌شد.
برزیل به‌عنوان یک ملت در شوک فرو رفت. دست‌کم دو نفر در زمین دست به خودکشی زدند، در حالی که موجی از خودکشی‌ها نیز در سراسر کشور گزارش شده بود.
تیم ملی برزیل عملاً از ابتدا شروع کرد و حتی رنگ لباس خود را به ترکیب معروف پیراهن زرد و شورت آبی تغییر داد که امروزه می‌شناسیم. درد «ماراکانازو» اما هرگز واقعاً از بین نرفت. برخی از بازیکنان هم هرگز بهبود نیافتند. آگوستو، یوونال، بیگود و چیکو دیگر هرگز برای تیم ملی بازی نکردند.
 
مجارستان 2-3 آلمان غربی | 1954
استادیوم وانکدورف قرار بود محل برگزاری مراسم تاجگذاری در 4 ژوئیه 1954 باشد اما در عوض صحنه نمایش «معجزه برن» شد.
مجارستان به‌عنوان اصلی‌ترین مدعی قهرمانی به فینال جام جهانی راه یافته بود. «مجارهای بزرگ» بهترین تیمی بودند که فوتبال تا به حال دیده بود. آنها قهرمانان المپیک بودند و 32 بازی بدون شکست داشتند. علاوه بر این، آنها حریف نهایی خود، آلمان غربی را در مرحله گروهی شکست داده بودند و ساندرو کوچیس چهار بار در برد 8-3 گلزنی کرد.
در حالی که فرانس پوشکاش که تا حدی مصدوم بود و زولتان زیبور پس از هشت دقیقه در برن با نتیجه 2-0 مجارستان را پیش انداختند، به نظر می‌رسید یک شکست دیگر برآی آلمان غربی ثبت شده باشد. با این حال، آنها به لطف گل‌های مکس ورلاک و هلموت ران در نیمه اول بازی را به تساوی کشاندند.
آلمان در فاصله شش دقیقه به پایان بازی توسط ران گل برتری را زد و شوک بزرگ را به تیم مجارستان وارد کرد.
این بازی با جنجال همراه بود؛ مجارستان اعتقاد داشت خطایی در گل دوم آلمان رخ داده است و گل تساوی پوشکاش هم به اشتباه آفساید اعلام شده است.
همچنین ادعاهای تأیید نشده بعدی وجود داشت مبنی بر اینکه به بازیکنان آلمان، شاید بدون اطلاع آنها، مواد نیروزا داده شده است، هرچند که در آن زمان قانونی برای دوپینگ وجود نداشت. برخی دیگر ادعا کردند که برندگان فقط از پوشیدن کفش‌های جدید آدیداس با گل‌میخ‌های پیچ‌دار که تحولی بزرگ در فوتبال بودند و می‌توانستند با سطوح مختلف بازی سازگار شوند، سود برده‌اند. حقیقت هر چه که بود، بازیکنان آلمان به‌عنوان قهرمانان تجلیل شدند و به خاطر بازگرداندن اعتماد به نفس به ملتی که هنوز با پیامدهای جنگ جهانی دوم کنار نیامده بود، تحسین شدند. حتی فیلمی درباره «معجزه برن» ساخته شد. در این میان در مجارستان ادعا شد که شوک و خشم ناشی از این شکست، بذر نارضایتی از رژیم کمونیستی آن زمان این کشور را کاشت که به قیام 1956 انجامید.
 
شیلی 2-0 ایتالیا | 1962
دیوید کلمن اتفاقات دیدار شیلی با ایتالیا در جام جهانی 1962 را به‌عنوان «احمقانه‌ترین، وحشتناک‌ترین، منزجرکننده‌ترین و ننگین‌ترین نمایش فوتبال در تاریخ این ورزش» معرفی کرد.
مخالفت با آن سخت است. در بازی سانتیاگو فقط دو کارت قرمز نشان داده شد هر دو برای ایتالیا. اما در همین بازی پلیس مجبور شد در چهار نوبت مختلف در تلاشی ناامیدکننده برای حفظ آرامش مداخله کند. خونبازی قبل از خود بازی آغاز شد و دو روزنامه‌نگار ایتالیایی با توصیف شیلی به‌عنوان کشوری لبریز از «سوءتغذیه، بی‌سوادی، اعتیاد به الکل و فقر» غوغا را در کشور میزبان برانگیختند. همتایان شیلیایی آنها با این ادعا که ایتالیایی‌ها فاشیست، گانگستر و قاچاقچی مواد مخدر هستند، به مقابله پرداختند. همیشه این شانس وجود داشت که در فوتبال این مسائل فراموش شود. با این حال، آنچه در آن مسابقه اتفاق افتاد، واقعاً تکان‌دهنده بود. اولین خطا پس از ثانیه 12 بازی انجام شد و جورجیو فرینی تنها 8 دقیقه بعد از شروع بازی اخراج شد. او به‌شدت با این تصمیم مخالفت کرد و توسط پلیس از زمین خارج شد. ماریو دیوید درست قبل از نیمه اول کارت قرمز بعدی را دریافت کرد و یک بار دیگر جهنم به پا شد. لئونل سانچز با یکی از مشت‌های متعددی که در جریان دعوای دسته‌جمعی پرتاب کرد، بینی هومبرتو ماسکیو را شکست. تعجبی نداشت که شیلی با گل‌های دیرهنگام خامه رامیرز و خورخه تورو، در آن بازی پیروز شد، اما آنها فقط پاورقی‌هایی در داستانی بودند که به «نبرد سانتیاگو» معروف شد.

 

این یکی از دوست‌داشتنی‌ترین تصاویر تاریخ جام جهانی است: پله و بابی مور در حال تعویض پیراهن‌ها در پایان یک مسابقه بزرگ. جوهره اخلاق ورزشی و بازی جوانمردانه.
برزیل در آن روز پیروز شده بود و پله به ژرزینیو پاس گل داد تا تکلیف برنده این بازی مرحله گروهی را که در شرایط سوزان در گوادالاخارا انجام شد، روشن کند. با این حال، در بیشتر موارد، این دو ستاره برزیل از تکل‌های درست و کاملاً بموقع مور ناامید شده بودند و سپس «مهار قرن» هم در این بازی از راه رسید.
زمانی که ژرزینیو یکی از آن سانترهای زیبای مواج خود را فرستاد، هیچ شکی در مورد اینکه چه کسی قرار است در انتهای آن قرار بگیرد وجود نداشت. پله شاید بازیکن قد بلندی نبود، اما می‌توانست مانند ماهی قزل‌آلا بپرد و ضربه سر بزند.
پله ضربه را زد و حتی فریاد شادی گل را سر داد. با این حال، گوردون بنکس، دروازه‌بان تیم ملی انگلیس، با یک شیرجه استثنایی توپ را مهار کرد و از بالای دروازه به بیرون زد.
حتی پله هم تحت تأثیر قرار گرفت. او بعداً اعتراف کرد: «من نمی‌توانستم آنچه را دیده بودم، باور کنم. اما خوشحالم که او ضربه سر من را مهار کرد، زیرا این حرکت شروع دوستی بین ما بود که من همیشه آن را ارزشمند می‌دانم.» در مورد بابی مور هم که پله بعدها با او همبازی شد دقیقاً همین‌طور بود. برزیل- انگلیس در سال 1970 ممکن است هیجان‌انگیزترین بازی تاریخ جام جهانی نبوده باشد، اما همچنان یکی از نمادهای اصلی بازی جوانمردانه در تاریخ فوتبال است.
 

برای طرفداران انگلیس، گزارش کنت ولستنهولم در مورد وقت‌های اضافی جام جهانی 1966 مدت‌هاست که به فرهنگ عامه فوتبال منتقل شده است. «و حالا هرست... او صاحب توپ است ... بعضی از مردم به زمین ریخته‌اند، آنها فکر می‌کنند همه چیز تمام شده است! و حالا تمام شده!»
ضربه پرقدرت جف هرست در پیروزی معروف 4-2 انگلیس مقابل آلمان غربی به چند دلیل تاریخی بود. اولاً، هیچ بازیکنی قبلاً در فینال جام جهانی هت‌تریک نکرده بود و این شاهکاری است که هنوز تکرار نشده است. ثانیاً، انگلیس برای اولین و تنها بار در تاریخ فوتبال قهرمان جهان شد.
با این حال، برای اکثر هواداران بی‌طرف، به یادماندنی‌ترین لحظه بازی گل سوم هرست نبود، بلکه گل دوم او بود. در حالی که بازی به‌شدت نزدیک و با تساوی 2-2 بود، هرست شوتی را روانه دروازه کرد که به تیر دروازه خورد و روی خط پایین آمد. داور گوتفرید داینست مطمئن نبود که از خط عبور کرده است یا خیر، بنابراین با توفیق بهراموف، کمک داور مشورت کرد و او دستور داد که گل را قبول کند. این یکی از بحث‌برانگیزترین تصمیم‌های فوتبال باقی ماند، زیرا عملاً فینال را به نفع انگلیس رقم زد و ژرمن‌ها ناامیدانه به‌دنبال گل تساوی بودند که هرست دوباره در ثانیه‌های پایانی ضربه را زد.
تحقیق و آزمایشی که چندین دهه بعد در دانشگاه آکسفورد روی آن صحنه انجام شد ادعا کرد که فناوری ویدیویی نشان می‌دهد که «فقط» ۹۷ درصد از توپ از خط عبور کرده است و نه همه آن.
 

غیرممکن است که نسبت به تیم جام جهانی 1970 ایتالیا احساس همدردی نداشته باشید. تنها چهار روز پس از غلبه بر آلمان غربی در «بازی قرن»، آنها باید با بزرگترین تیم ملی که فوتبال تا به حال به خود دیده است، بازی می‌کردند. برزیل تیمی زیبا و پر زرق و برق پر از ستاره‌های فوق‌العاده بود، از جمله پله، که 12 سال پس از اولین قهرمانی‌اش برای کسب سومین جام جهانی تلاش می‌کرد. تارسیزیو بورگنیچ بازیکن ایتالیا بعداً فاش کرد: «قبل از بازی به خودم گفتم که پله مانند بقیه از پوست و استخوان ساخته شده است اما من اشتباه می‌کردم.» تنها 18 دقیقه پس از بازی در مکزیکوسیتی، پله بلند شد و با یک ضربه سر به گل رسید. ایتالیا توانست توسط روبرتو بونینسنیا بازی را به تساوی بکشاند اما برزیل در نیمه دوم کار را تمام کرد. جرسون با یک ضربه پای چپ خیره‌کننده از راه دور گلزنی کرد، ژرزینیو روی پاس پله به اولین بازیکنی تبدیل شد که در همه بازی‌های یک جام جهانی گلزنی می‌کند و بعد هم کارلوس آلبرتو بهترین گل تیمی را که تا به حال زده شده ثبت کرد. برد 4-1 برزیل هنوز به‌عنوان بهترین نمایش «بازی زیبا» در تاریخ فوتبال شناخته می‌شود.
 

بازی قرن برای مدت‌های طولانی به نظر می‌رسید که قرار است نمونه‌ای از کتاب درسی کاتناچیو باشد. ایتالیا در نیمه‌نهایی جام جهانی 1970 با آلمان غربی در مکزیکوسیتی در دقیقه هشتم پیش افتاد و از آن لحظه با سبک معروف خود دفاع کرد اما بعد اتفاق عجیبی افتاد.
تنها چند ثانیه مانده به پایان، خط دفاعی ایتالیا به رهبری جاچینتو فاکتی افسانه‌ای شکسته شد. این مدافع میانی میلان کارل هاینز اشنلینگر بود که با اولین و تنها گل ملی خود بازی را به وقت اضافه کشاند.
آنچه بعد از آن اتفاق افتاد مسلماً دراماتیک‌ترین نیم ساعت فوتبالی بود که جام جهانی تا به حال به خود دیده است. پنج گل در وقت اضافه به ثمر رسید، زیرا تمام برنامه‌های تاکتیکی دو تیم از دستور کار آنها خارج شد و هر دو تیم به‌دلیل گرمای شدید به‌شدت از خستگی رنج می‌بردند.
گرد مولر آلمان‌ها را پیش انداخت و سپس با گل‌های تارسیزیو بورگنیچ و جیجی ریوا ایتالیا دوباره جلو افتاد. با این حال، کمی بیش از 60 ثانیه پس از اینکه مولر نتیجه را 3-3 کرد، جیانی ریورا با خونسردی ضربه‌ای زد که ایتالیا را برنده این مسابقه کرد.
بازیکنان آلمان در پایان، غمگین و ماتم‌زده بودند، با این حال، قطعاً هیچ شرمی در این شکست برای آنها وجود نداشت، زیرا آنها نقش خود را در یک رویارویی جذاب ایفا کردند. روزنامه بیلد پس از بازی نوشت: «می‌توانیم به تیم خود تبریک بگوییم، زیرا آنها شکست نخورده‌اند، حتی اگر تابلوی نتیجه چیز دیگری بگوید.»

یوهان نیسکنز، هافبک هلندی، تنها دو دقیقه پس از شروع فینال جام جهانی 1974، یک ضربه پنالتی را به گل تبدیل کرد. اولین بازیکن آلمان غربی که توپ را لمس کرد، دروازه‌بان سپ مایر بود که توپ را از درون دروازه بیرون آورد. چنین گلی زودهنگام باید شروعی رؤیایی به حساب می‌آمد، با این حال جانی رپ هنوز از اینکه هلندی‌ها اول و به این سرعت گل زدند پشیمان است. چرا؟ زیرا بازیکنان هلند بعد از گل بیشتر به «مسخره کردن آلمانی‌ها» علاقه‌مند شدند تا گل دوم.
ویلم ون‌هانگم حتی بعداً در کتاب «نارنجی درخشان» اعتراف کرد که جنگ جهانی دوم در تمایل او به تحقیر آلمان‌ها نقش داشت: برایم مهم نبود که فقط با یک گل پیش هستیم چون می‌خواستیم آنها را تحقیر کنیم.»
یوهان کرویف و یارانش با توتال فوتبال، جهان را مجذوب خود کرده بودند، اما آنها به‌دلیل غرور خود مجازات شدند. ژرمن‌ها در اواسط نیمه اول یک پنالتی به دست آوردند که توسط پل برایتنر به گل تبدیل شد و بعد از آن با ضربه چرخشی گرد مولر جلو افتادند.
این شصت و هشتمین و آخرین گل در62 بازی ملی باورنکردنی مولر بود، زیرا او و چند هم‌تیمی‌اش درگیر اختلاف با فدراسیون فوتبال آلمان (DFB) شدند که در نهایت به امتناع بازیکنان از شرکت در یک ضیافت شام مخصوص جشن قهرمانی منجر شد. ضربه مولر دردناک‌ترین شکست را به هلند تحمیل کرد. همان طور که رپ بعداً اعتراف کرد: «تقصیر خودمان بود».
 

قهرمان یکی از بزرگترین بازی‌های تمام دوران نیز شخصیت منفی آن بازی بود. هارولد شوماخر در پیروزی آلمان غربی مقابل فرانسه در ضربات پنالتی در سال 1982 دو پنالتی را مهار کرد. اگرچه او نباید در زمین می‌بود. در دقیقه 60 یک مسابقه جذاب نیمه‌نهایی در سویا، شوماخر از خط دروازه خارج شد و پاتریک باتیستون را با یک ضربه سنگین پرشی نقش بر زمین کرد. به طرز باورنکردنی، چارلز کورور داور حتی یک پنالتی هم نگرفت، چه برسد به اینکه کارت قرمزی را صادر کند که جریمه قطعی آن خطا بود. باتیستون نه تنها دو دندان خود را از دست داده بود، بلکه بر اثر ضربه وحشیانه شوماخر که منجر به شکستگی سه دنده او شد، بیهوش شده و به کما رفت. میشل پلاتینی بعداً اعتراف کرد که فکر می‌کرد باتیستون در همان شب در زمین مرده است. خوشبختانه، این مدافع بهبودی کامل پیدا کرد و نقش خود را در کسب اولین جام بین‌المللی مهم فرانسه، یعنی قهرمانی اروپا، دو سال بعد ایفا کرد.