رسول مجیدی
روزنامه نگار
«مربیان خارجی عملکرد بدی در جام جهانی داشتند و اکثراً حذف شدند. ماهم باید مثل سایر کشورهای دیگر روی بیاوریم به مربیان وطنی.» این خلاصه حرف برخی از منتقدین فعلی تیم ملی است. آنها این بار به این اشاره می‌کنند که از جمع ۱۶ تیم راه یافته به مرحله یک هشتم نهایی مسابقات تنها یک تیم با مربی غیر بومی وجود دارد؛ کره‌جنوبی با هدایت پائولو بنتوی پرتغالی.
نکته آنها البته از لحاظ آماری اشتباه نیست. امسال ۹ مربی غیر بومی در جام حضور داشت که فقط یک نفر آنها موفق شد تیمش را به مرحله بعد برساند. تعداد مربیان خارجی در مسابقات امسال نسبت به دور گذشته بیشتر شده (در سال ۲۰۱۸ هشت مربی غیر بومی کار هدایت تیم‌های حاضر را برعهده داشتند) اما این عدد همچنان نسبتاً به ۱۴ مربی غیر بومی سال ۲۰۰۶ کمتر است.
با این همه آیا اینکه همیشه تعداد مربیان بومی در جام جهانی بیشتر از مربیان غیر بومی بوده ما را به تحلیل خاصی می‌رساند؟
بگذارید چند نکته را با هم مرور کنیم. از سال ۱۹۳۰ که اولین جام جهانی برگزار شد، ۸۰ کشور مختلف تا به حال در مسابقات حاضر شده‌اند. ۵۵ تای آنها دست کم یک بار از یک مربی خارجی برای حضور در جام جهانی استفاده کرده‌اند. در کل تا به حال ۳۷۹ نفر شانس این را داشته‌اند که حتی شده برای یک بار، به عنوان سرمربی تجربه هدایت تیمی را در جام‌های جهانی برعهده داشته باشند. ۱۰۰ نفر از این تعداد سرمربی کشوری جز کشور خودشان بوده‌اند. ۷۴ نفر از این دسته مربیان، تیمی از قاره دیگر را هدایت کرده‌اند (اکثراً اروپایی‌هایی که تیم‌های آفریقایی و آسیایی را مربیگری کرده‌اند).
شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید برخی از کشورها هرگز در جام جهانی (و احتمالاً بقیه جام‌ها) از مربیان غیربومی استفاده نکرده‌اند؛ برزیل، آلما، صربستان (و یوگسلاوی)، لهستان، مجارستان، اسکاتلند، اتریش، کرواسی، ایرلند شمالی، نروژ، کره شمالی، اسلوونی، آنگولا، بوسنی و هرزگووین، کوبا، آلمان شرقی، هائیتی، ایسلند، رژیم صهیونیستی، اسلوواکی، اوکراین، ولز، جمهوری چک (و چکسلواکی) و اروگوئه.
حالا شاید با این دانسته‌ها راحت‌تر بشود به این سؤال جواب داد که «آیا مربی خارجی در جام جهانی جواب می‌دهد یا نه.»
پاسخ این سؤال چنین است: «بستگی دارد.» بستگی به اینکه شما می‌خواهید قهرمان مسابقات بشوید یا هدف دیگری دارید. تا به حال هیچ تیمی نتوانسته با یک مربی خارجی و غیربومی فاتح جام جهانی شود. تا به حال فقط ۲ تیم از مجموع تمام ۲۱ فینال برگزار شده در ادوار جام با مربی غیربومی به دیدار نهایی رسیده‌اند؛ سوئد ۱۹۵۸ با هدایت جورج راینور انگلیسی و هلند ۱۹۷۸ با هدایت ارنست هاپل اتریشی.
وقتی به ۴۲ دیدار نیمه نهایی برگزار شده در ۲۱ دوره گذشته هم نگاه می‌کنیم به آمار جالبی می‌رسیم: فقط ۷ تیم با مربی خارجی به دیدار ماقبل فینال رسیده‌اند. به غیر از راینور و هاپل که در سطور بالا اشاره شده، سوئد در سال ۱۹۳۸ با جوزف ناگی مجارستانی به نیمه نهایی رسید؛ پرتغال در سال ۱۹۶۶ با اوتو گلوریای برزیلی، کره جنوبی سال ۲۰۲۲ با گاس هیدینک هلندی، پرتغال در سال ۲۰۰۶ با فیلیپه اسکولاری برزیلی و بلژیک در سال ۲۰۱۸ با روبرتو مارتیز اسپانیایی.
آمار بالا شاید تا حدودی کار آنهایی که از تیم‌های ملی‌شان توقع قهرمانی دارند را راه بیندازد. اما کشورهایی که صاحب فوتبال نیستند چطور؟ آنهایی که فقط حضور در جام برای‌شان مهم است یا نهایتاً رسیدن به جمع ۸ تیم نهایی؟
تا قبل از جام جهانی قطر، ۳۷ تیم در ادوار گذشته جام جهانی بهترین نتیجه تاریخ‌شان را با مربی خارجی گرفته‌اند. البته ۱۱ تیم از آن ۳۷تای ذکر شده تنها یک بار در جام حضور یافته بودند که نشان می‌دهد همین رساندن آن تیم‌ها به جام شاید یک دستاورد محسوب بشود.
به غیر از آن ۷ تیمی که گفته شد با مربیان خارجی به نیمه نهایی رسیدند، مکزیک هم که از حیث حضور در جام جهانی در بین همه تیم‌های دنیا در رده پنجم حضور دارد، بهترین نتیجه‌اش را با مربی خارجی گرفته. آنها فقط یک بار موفق شده‌اند بازی‌های مرحله حذفی را ببرند که برمی‌گردد به سال ۱۹۸۶ با هدایت بورا میلوتینوویچ صربستانی. غنا هم بهترین عملکردش را در سال ۲۰۱۰ با ملووان رایواچ صرب رقم زد.
البته تیم‌های زیادی هم بوده‌اند که با مربیان خارجی نتیجه خوبی نگرفته‌اند و در مراحل گروهی حذف شده‌اند. هر کدام شاید به یک دلیل.
خلاصه پاسخ به این سؤال که مربی خارجی در جام جهانی جواب می‌دهد یا نه شاید کمی سخت و پیچیده باشد اما به نظر می‌رسد اگر شما بدانید از جام چه می‌خواهید راحت‌تر می‌توانید به جواب برسید.